Ηλέκτρα
Ηλέκτρα(1962)

NY Times & Le Monde εκθιάζουν την Ηλέκτρα

Πηγή: Wikipedia, Νοέμβριος 2011

Η Ηλέκτρα είναι μία από τις γνωστότερες παραγωγές της Φίνος Φιλμ σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη. Γυρίστηκε το 1962 και βασίστηκε στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη. Υπήρξε υποψήφια για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας την ίδια χρονιά, ενώ κέρδισε το βραβείο καλύτερης κινηματογραφικής μεταφοράς στο Φεστιβάλ των Καννών. Συνολικά κέρδισε περισσότερες από 24 τιμητικές διακρίσεις και βραβεία. Οι κριτικές της ταινίας υπήρξαν ενθουσιώδεις και με θετικά σχόλια αναφέρθηκαν στο συγκεκριμένο έργο του Κακογιάννη οι «New York Times», που θεωρούν την «Ηλέκτρα» «εκθαμβωτική εκμετάλλευση του κινηματογραφικού μέσου που μετουσιώνει το χρυσάφι της προφορικής ποίησης σε μια άλλη μορφή τέχνης». Για τη «Le Monde» το συνολικό έργο «ήταν ένα εκπληκτικό κατόρθωμα, μια ταινία συγκλονιστική, που βγάζει από τον καθένα μας ό,τι καλύτερο έχει μέσα του». Η μουσική επένδυση της ταινίας έγινε από τον Μίκη Θεοδωράκη, ενώ τα σκηνικά και τα κοστούμια ήταν δουλειά του Σπύρου Βασιλείου. Για την κινηματογραφική απόδοση της «Ηλέκτρας» από το Μιχάλη Κακογιάννη ο Αντώνης Μοσχοβάκης έγραψε: «Η Ηλέκτρα αυτή θα πάρει θέση στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου ως υπόδειγμα μεταφοράς μιας αρχαίας τραγωδίας στην οθόνη, με πιστότητα στο πνεύμα και στη γραμμή του αρχαίου ποιητή, αλλά και χωρίς συμβιβασμό του κινηματογράφου». Είναι, επίσης, σημαντικό να αναφέρουμε πως τη χωροχρονική στιγμή που προκύπτει η συγκεκριμένη ταινία, ο ελληνικός κινηματογράφος δε βρίσκεται στην καλύτερη φάση του. Οι ταινίες που προβάλλονται αποτελούν ανόητα συναισθηματικά ή «κοινωνικά» μελό και παράγονται σε πρόχειρα studio με υποτυπώδη εξοπλισμό. Ο Κακογιάννης είναι από τους πρώτους καλλιτέχνες που μετέφεραν την αρχαία τραγωδία στο χώρο της έβδομης τέχνης. Ο Κακογιάννης διαλέγοντας την ευριπίδεια Ηλέκτρα και όχι τη γνωστότερη, ομότιτλή της του Σοφοκλή, εξασφάλισε την πιο λιτή όσο και πιο κοντά στα ανθρώπινα από τις αρχαίες τραγωδίες. Μακριά από τα μεγαλοπρεπή σκηνικά των μυκηναϊκών ανακτόρων (όπως συμβαίνει στον Σοφοκλή), αποτραβηγμένη σε ένα αγροτικό περιβάλλον, παντρεμένη με έναν χωρικό, η Ηλέκτρα του Ευριπίδη είναι πιο ανθρώπινη, λιγότερο μοιραία και ως χαρακτήρας πιο πολύπλευρη από αυτήν του Σοφοκλή. Στον Σοφοκλή είναι απόλυτα ταγμένη στις θεϊκές προσταγές, στη μοίρα και υφίσταται μόνο και μόνο για να συνεργήσει στο έγκλημα της μητροκτονίας. Απαλλαγμένη η ταινία από εμμονές σε μια αρχαιότροπη αναπαράσταση, εκτυλίσσεται σε λιτούς και οικείους χώρους αγροτικών τοπίων και, το κυριότερο, διατηρώντας αναλλοίωτο το πνεύμα του έργου, καταργεί το ζήτημα του χρόνου, κάνοντας την Ηλέκτρα μια διαχρονική -ακόμα και σύγχρονη- τραγωδία. Ο ίδιος άλλωστε ανέφερε χαρακτηριστικά: «Δε δοκίμασα να αναδημιουργήσω την Ηλέκτρα μέσα στο χρόνο, αλλά να τη γυμνώσω από το χρόνο. Δεν αναζήτησα δεσμούς ανάμεσα στην αρχαία και τη σύγχρονη Ελλάδα με βάση την ομοιότητα, αλλά την ουσιώδη ταυτότητα - περισσότερο τη συνέχεια της ζωής παρά την απλή επιβίωση. Με αυτή την έννοια, η ταινία οφείλει σχεδόν τα πάντα σ’ αυτό το κομμάτι της σημερινής Ελλάδας που μοιάζει διαχρονικό». Τα λιτά κοστούμια και σκηνικά συμβάλλουν σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς λειτουργούν αφαιρετικά σε τέτοιο βαθμό, που είναι δύσκολη η οποιαδήποτε αναγωγή σε συγκεκριμένη εποχή. Η Ηλέκτρα (που στην ταινία υποδύεται η Ειρήνη Παππά) θα εκδικηθεί το φόνο του πατέρα και δε θα μετανιώσει για το έγκλημα της, ενώ η Κλυταιμνήστρα (Αλέκα Κατσέλη), επιφανειακά ασφαλής πίσω από την εξουσία της, στο βάθος είναι τρομοκρατημένη από την πιθανότητα της εκδίκησης. Παρατηρούμε πρόσωπα που παύουν να είναι μοιρολατρικοί εκτελεστές θεϊκών εντολών και άκαμπτα στις επιταγές του πεπρωμένου. Αντίθετα, σε όλη τη διάρκεια του έργου διακρίνουμε θεληματικά άτομα που πράττουν, αμφιβάλλουν και -προπαντός- ενεργούν αυτόβουλα.

Το κορυφαίο επίτευγμα του ελληνικού κινηματογράφου

Πηγή: Γιάννης Σολδάτος, Ενας αιώνας ελληνικός κινηματογράφος, Ά τόμος, Σελ. 255, 2000

"Χωρίς δυσκολία και χωρίς δισταγμό, η ταινία τούτη μπορεί να λογαριαστεί σαν το κορυφαίο - για την ώρα - επίτευγμα του πολυταλαίπωρου κινηματογράφου μας." - Μάριος Πλωρίτης.

"Η ταινία ασφαλώς η πιο σημαντική της ιστορίας της ελληνικής κινηματογραφίας, άρπαξε το κοινόν από τα σπλάχνα από την πρώτη εικόνα και το εκράτησε με κομμένη την ανάσα ως την τελευταία." - Κώστας Σταματίου.

"Όπως οι ψυχές στον ομηρικό Άδη, έτσι και τα έργα ενός μικρού πολιτισμού δεν μας μιλούν παρά αν τους δώσουμε να πιούνε αίμα - το δικό μας αίμα. Αυτό πιστεύω είναι το θεμέλιο του επιτεύγματος του Μιχ. Κακογιάννη και της Ειρήνης Παππά, στην απίστευτη κινηματογραφική νεκρανάσταση της Ηλέκτρας του Ευριπίδου". - Γ.Π. Σαββίδης.

Μια ταινία καθαρό χρυσάφι

Πηγή: Κ. Σταματίου, Εφημερίδα

Η «Ηλέκτρα, οργανική εναρμόνισις της τραγικής συλλήψεως του Ευριπίδη με το αμετάλλακτο ελληνικό τοπίο και την γλώσσα του κινηματογράφου, με ιδανική ερμηνεύτρια την πιο ώριμη από ποτέ Ειρήνη Παππά και βασικό συντελεστή τον Μίκη Θεοδωράκη, δεν είναι μόνο ένα τεράστιο κινηματογραφικό επίτευγμα. Είναι ένας σταθμός ελληνικής πολιτιστική ενότητος, μια πνευματική γέφυρα ανάμεσα στον αρχαίο και τον σύγχρονο κόσμο. Γενική, ομόφωνη ήταν χθες η γνώμη: Η «Ηλέκτρα» είναι άλλο πράγμα, μία ταινία που δεν μπορεί με κανένα τρόπο να συγκριθή με τις άλλες που συνθέτουν το πρόγραμμα του Φεστιβάλ. Είναι το καθαρό χρυσάφι και οι άλλες είναι κοινά μέταλλα, ωρισμένες από τα πολύ ευτελή. Με δυο λόγια: Η «Ηλέκτρα» είναι το αριστούργημα του Κακογιάννη και γενικά το αριστούργημα της ελληνικής κινηματογραφίας.